Prawo tworzenia i wstępowania do związków zawodowych przysługuje osobom wykonującym pracę zarobkową. Ustawa z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych określa kompleksowo zasady związane z działalnością związków zawodowych. W obecnym stanie prawnym prawo koalicji związkowej mają osoby wykonujące pracę zarobkową, w tym osoby świadczące pracę na podstawie umów cywilnoprawnych. Nawet przejście na emeryturę lub rentę nie pozbawia tych osób prawa przynależności i wstępowania do związków zawodowych. Nadal mogą prowadzić działalność związkową, w tym sprawować funkcje związkowe jakie do czasu zatrudnienia wykonywały. Podobnie bezrobotni zachowują prawo przynależności związkowej.
Etapy nowelizacji przepisów, która umożliwiła zrzeszanie się podmiotom prawa cywilnego:
- 2011 r. NSZZ „Solidarność” wysyła skargę do Komitetu Wolności Związkowych Międzynarodowej Organizacji Pracy
- 2012 r. Komitet Wolności Związkowych wydaje rekomendacje w związku ze skargą NSZZ „Solidarność” potwierdzające, że Polska musi rozszerzyć prawo koalicji związkowej na osoby mające umowy prawa cywilnego i samozatrudnionych (Konwencja nr 87 MOP) oraz objąć ochroną działaczy związkowych świadczących pracę na innej podstawie prawnej niż stosunek pracy (Konwencja nr 135 MOP)
- 2014 r. Międzynarodowa Organizacja Pracy udziela Polsce pomocy technicznej, której celem jest analiza ustawodawstwa krajowego pod kątem zgodności ze standardami MOP oraz zaproponowanie możliwych rozwiązań legislacyjnych
- 2015 r. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 czerwca (K 1/13), który potwierdza wydane w 2012 r. rekomendacje Międzynarodowej Organizacji Pracy
- 2018 r. uchwalenie ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zmianie ustawy o związkach zawodowych oraz niektórych innych ustaw
- 1 stycznia 2019 r. wejście w życie znowelizowanych przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
Współpraca ze związkami zawodowymi wymaga znajomości takich zagadnień jak:
- Reprezentatywność
- Wolność koalicji
- Zakładowa i międzyzakładowa organizacja związkowa
- Szczególna ochrona
- Uprawnienia związku zawodowego w sprawach indywidualnych, zbiorowych i uczestnictwo w podmiotach przedstawicielskich
- Zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy
- zwolnienie na okres kadencji
- urlop bezpłatny
- czynność doraźna
Międzynarodowa Organizacja Pracy
Szczególnie istotną rolę w zakresie zbiorowego prawa pracy odgrywa Międzynarodowa Organizacja Pracy, której Polska jest członkiem od 1919 r. czyli od momentu jej utworzenia. Związkowe standardy MOP tworzone są w oparciu o prace trzech głównych organów:
- Międzynarodowej Konferencji Pracy,
- Rady Administracyjnej,
- Międzynarodowego Biura Pracy.
Standardy MOP to przede wszystkim decyzje Komitetu Wolności Związkowych tzw. orzecznictwo MOP, które w formie książkowej wydawane są co kilka lat. Poniżej do pobrania dwie ostatnie publikacje wydane przez International Labour Office, Geneva.