Przechodzenie z umowy o pracę na tzw. samozatrudnienie może powodować dla przedsiębiorcy konsekwencje wstecznego naliczenia składek w przypadku kontroli ze strony PIP, ZUS lub złożenia pozwu przez "samozatrudnionego" o ustalenie istnienia stosunku pracy. Nie możliwe? A jednak ...

Przykład

Pracownik był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony przez 5 lat na stanowisku specjalisty ds. sprzedaży. Strony zdecydowały o rozwiązaniu na mocy porozumienia stron umowy o pracę w dnia 31 września 2019 r. i podpisaniu z dniem 1 października 2019 r. umowy o współpracy. Pracownik ze specjalisty ds. sprzedaży stał się jednoosobowym przedsiębiorcą świadczącym na rzecz swojego pracodawcy usługi agencyjne w tym samym miejscu, czasie i w takim samym jak do tej pory podporządkowaniu. Co więcej nadal podpisywał listę obecności oraz na podstawie umowy o współpracy mógł raz w roku skorzystać z 26 dni płatnej przerwy w wykonywaniu pracy. 

Powyższy przykład i wiele podobnych wskazuje na tzw. pozorne samozatrudnienie, które dla pracodawcy kończy się często kosztami. Wystarczy kontrola ZUS lub PIP a składki za zatrudnianie pracownika zostaną naliczone wstecznie. Oczywiście można a nawet należy się odwołać ale skutek jest różny. Gdy przeważają w relacji niezależnych przedsiębiorców cechy stosunku pracy to ten stosunek pracy wygrywa z samozatrudnieniem. W ostatnim czasie coraz więcej jest też pozwów o ustalenie istnienia stosunku pracy wnoszonych przez samozatrudnionych, zwłaszcza wtedy gdy kończą współpracę i mają bogaty materiał dowodowy wykonywania pracy podporządkowanej zgodnie z art. 22 § 1 Kodeksu Pracy.       

Orzecznictwo
 

• Elementami, bez istnienia których stosunek prawny nie może być uznany za stosunek pracy są osobiste wykonywanie przez osobę zatrudnioną pracy zarobkowej, praca na rzecz podmiotu zatrudniającego, a zatem "na ryzyko" socjalne, produkcyjne i gospodarcze (ekonomiczne) tego podmiotu oraz wykonywanie zatrudnienia w warunkach podporządkowania kierownictwu pracodawcy - stwierdził w wyroku z dnia 7 listopada 2019 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie (III AUa 268/19, LEX nr 2749048).
• Z kolei w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 3 października 2019 r. (III AUa 88/19, LEX nr 2747933) wskazano na przesłankę pracy podporządkowanej. Jej istotą jest możliwość codziennego konkretyzowania pracownikowi jego obowiązków, a w szczególności określania czynności mieszczących się w zakresie uzgodnionego rodzaju pracy i sposobu ich wykonywania. W tym wyroku podkreślono w szczególności, że charakterystyczna dla stosunku pracy dyspozycyjność pracownika wyraża się w zobowiązaniu do podejmowania zadań według wskazań pracodawcy, a obowiązek stosowania się do poleceń przełożonych został wyeksponowany w art. 100 § 1 Kodeksu Pracy.
• Umowa, która spełnia przesłanki stosunku pracy, czyli przewiduje pracę podporządkowaną, w miejscu i czasie wskazanym przez kierownika, nadto z wymogiem osobistego świadczenia, przesądza o konieczności zakwalifikowania stosunku prawnego jako umowy o pracę (por. wyrok SN  z 08.11.2018, III PK 110/17, OSNP2019/4/47; wyrok SN z 28.10.1998 r., I PKN 416/98, OSNAPiUS 1999/24/775).