Bardzo ważna zmiana dla pracodawców, którzy mają w swoich zakładach organizacje związkowe. Od dnia 1 stycznia 2019 r. obowiązywać będą dwa nowe rozporządzenia dotyczące zasad udzielania urlopów bezpłatnych i zwolnień od pracy działaczom związkowym. Zmiana jest konsekwencją nowelizacji ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 1881) w związku z nadaniem uprawnień związkowych osobom wykonującym pracę zarobkową w szerokim znaczeniu obejmującym także osoby mające umowy prawa cywilnego.

Należy zwrócić uwagę, że z urlopu bezpłatnego nie będą mogli korzystać związkowcy, którzy nie są pracownikami w rozumieniu Kodeksu pracy. Do tej pory, czyli do końca 2018 r. obowiązywało jedno rozporządzenie regulujące zasady udzielania urlopów bezpłatnych i zwolnień od pracy. Było to rozporządzenie z dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy pracownikom pełniącym z wyboru funkcje w związkach zawodowych oraz zakresu uprawnień przysługujących pracownikom w czasie urlopu bezpłatnego i zwolnień od pracy. Po styczniowej nowelizacji rozporządzenie z 1996 r. zostaje zastąpione dwoma, z których jedno dotyczy tylko pracowników (urlopy bezpłatne), a drugie osób wykonujących pracę zarobkową (zwolnienia od pracy):

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2018 r. w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego pracownikowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy oraz sposobu postępowania w przypadku wygaśnięcia mandatu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej przez pracownika korzystającego z urlopu bezpłatnego;
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 listopada 2018 r. w sprawie trybu udzielenia i korzystania ze zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej przysługującego osobie wykonującej pracę zarobkową,  sposobu ustalenia wysokości wynagrodzenia albo świadczenia pieniężnego przysługującego osobie  w okresie zwolnienia od pracy oraz wynikających z tego tytułu uprawnień i świadczeń.

O ile rozporządzenie odnoszące się do zwolnień od pracy nie stanowi zmiany znacząco przełomowej, to regulacja dotycząca urlopów bezpłatnych działaczy związkowych jest zdecydowanie inna od przepisów dotychczas obowiązujących i może na początku obowiązywania wprowadzić trochę zamieszania. 

Zwolnienia od pracy

Jeśli chodzi o zwolnienia od pracy rozporządzenie z dnia 27 listopada 2018 r. tak jak dotychczas przewiduje złożenie wniosku, który zawierał będzie według nowych przepisów:       

• imię i nazwisko osoby wykonującej pracę zarobkową, której ma być udzielone zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej, zwane dalej „zwolnieniem od pracy”;
• wskazanie okoliczności uzasadniających udzielenie zwolnienia od pracy;
• wskazanie, czy zwolnienie od pracy ma być udzielone z zachowaniem prawa do wynagrodzenia albo świadczenia pieniężnego, czy też bezpłatnie;
• określenie wymiaru i okresu zwolnienia od pracy.

Inaczej, w związku z nowymi terminami sprawozdawczości o liczbie członków, uregulowany jest obowiązek powiadamiania pracodawcy o zmianach liczbowych w organizacji związkowej. Zmiany liczbowe mają wpływ między innymi na uprawnienie do wymiaru zwolnienia od pracy. Rozporządzenie wskazuje więc, że w przypadku gdy według stanu na dzień 30 czerwca lub 31 grudnia zmniejszyła się liczba członków zakładowej organizacji związkowej w stosunku do liczby członków wskazanej w ostatniej informacji, o której mowa w art. 25(1) ust. 2 lub 3 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, co skutkuje ustaniem okoliczności uprawniającej daną osobę wykonującą pracę zarobkową do korzystania ze zwolnienia od pracy, zarząd organizacji informuje pracodawcę o tym fakcie wraz ze złożeniem kolejnej informacji o liczbie jej członków. 

Na pewno nowością są przepisy rozporządzenia odnoszące się do innej niż pracownik osoby wykonującej pracę zarobkową. Przykładowo w okresie zwolnienia od pracy ustala się miesięczne świadczenie pieniężne w wysokości przeciętnego wynagrodzenia przysługującego tej osobie z okresu 6 miesięcy poprzedzających okres zwolnienia od pracy, a jeżeli osoba ta świadczy pracę przez okres krótszy niż 6 miesięcy – w wysokości przeciętnego wynagrodzenia przysługującego tej osobie z całego tego okresu.

Rozporządzenie w sprawie zwolnień od pracy dostępne tu

Urlopy bezpłatne

Znacznie bardziej kontrowersyjne wydaje się być rozporządzenie w sprawie trybu udzielania urlopu bezpłatnego pracownikowi powołanemu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy oraz sposobu postępowania w przypadku wygaśnięcia mandatu do pełnienia z wyboru funkcji związkowej przez pracownika korzystającego z urlopu bezpłatnego - rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 grudnia 2018 r. Po pierwsze jak wyżej wskazałam urlopy bezpłatne mogą być udzielane tylko związkowcom pracownikom. Nie skorzystają z nich działacze, którzy wykonują pracę na podstawie umów prawa cywilnego. Po drugie wiele zarządów organizacji związkowych zaskoczonych będzie obowiązkiem dokumentowania wniosku. Do skorzystania z urlopu bezpłatnego potrzebne są według nowych przepisów wyciągi z prawa wewnątrzzakładowego.

Przede wszystkim wniosek zawiera:

• wskazanie imienia i nazwiska pracownika, któremu ma zostać udzielony urlop bezpłatny;
• wskazanie okresu pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy, na który ma być udzielony urlop bezpłatny, w tym wskazanie terminu rozpoczęcia urlopu bezpłatnego;
• wskazanie, że z wyborem wiąże się obowiązek wykonywania funkcji związkowej w charakterze pracownika – z powołaniem się na odpowiednie postanowienie statutu organizacji związkowej lub inny akt tej organizacji.

Uwaga! Do wniosku zarząd organizacji dołącza:

• oświadczenie pracownika o wyrażeniu zgody na udzielenie urlopu bezpłatnego w celu pełnienia z wyboru funkcji związkowej poza zakładem pracy na okres wskazany we wniosku;
• wyciąg ze statutu organizacji związkowej wskazujący właściwy statutowo organ organizacji związkowej uprawniony do jej reprezentacji;
• wyciąg ze statutu organizacji związkowej lub wyciąg z innego aktu tej organizacji wskazujący na obowiązek wykonywania funkcji związkowej w charakterze pracownika.  

Nowa rzeczywistość jaką ustawodawca wykreował dla związków zawodowych, które występują o udzielanie urlopów bezpłatnych dla swoich działaczy, wymaga dołączenia określonych dokumentów do składanego wniosku. Nie wiem czy nie jest nadmiernym wymogiem formalnym żądanie oświadczenia pracownika o wyrażeniu zgody na udzielenie urlopu bezpłatnego w celu pełnienia z wyboru funkcji w związku zawodowym. Na pewno gdyby działacz nie wyrażał zgodny na taki rodzaj „kariery związkowej” to organizacja nie wystąpiłaby dla niego z wnioskiem o urlop bezpłatny. Z kolejnym wymogiem organizacje nie powinny mieć kłopotu. Wyciąg ze statutu, który wskazuje właściwy statutowo organ organizacji związkowej uprawniony do jej reprezentacji na pewno można do wniosku dołączyć. Jednak ostatni warunek, mianowicie wyciąg ze statutu organizacji związkowej lub wyciąg z innego aktu tej organizacji wskazujący na obowiązek wykonywania funkcji związkowej w charakterze pracownika, może być problematyczny. Statuty związków zawodowych nie zawierają tak szczegółowych uregulowań. W większości przypadków dokumentem jaki otrzyma pracodawca będzie więc uchwała zarządu właściwej struktury związkowej. Problem w tym, że związki zawodowe mają mniej lub bardziej rozbudowane struktury. Niekiedy działają one wyłącznie w zakresie wskazanym w statucie, jeśli więc statut związku zawodowego nie zobowiązuje konkretnej struktury np. terenowej, czy branżowej uprawnienia do „wydania uchwały w sprawie obowiązku wykonywania funkcji związkowej w charakterze pracownika”, to pojawi się wątpliwość, który organ związkowy ma wydawać „wyciągi” o których mowa w komentowanym rozporządzeniu.

Na pewno przyjęte w nowych przepisach warunki utrudnią znacząco działalność związkową choć zapewne nie było to celowym zamierzeniem ustawodawcy. W początkowym okresie obowiązywania nowego rozporządzenia należy spodziewać się dodatkowych sytuacji konfliktowych na tle „dokumentowania” uprawnienia do urlopu bezpłatnego. Problemy będą wynikały z nieznajomości nowych wymogów, jak również spowodowane być mogą różnymi oczekiwaniami pracodawców co do treści dokumentu wewnątrzzakładowego który wskazuje na „obowiązek wykonywania funkcji związkowej w charakterze pracownika”.  

Rozporządzenie w sprawie urlopów bezpłatnych dostępne tu