Możliwość tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich przez osoby świadczące pracę na podstawie umów o dzieło, zlecenia czy w ramach tzw. samozatrudnienia to najważniejsze zmiany wprowadzone do ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 1881 z późn. zm.). Rozszerzenie prawa koalicji związkowej w dniu 1 stycznia 2019 r. to zmiana rewolucyjna i fundamentalna dla związków zawodowych. Krajowe przepisy zostały w ten sposób po raz pierwszy dostosowane do standardów Międzynarodowej Organizacji Pracy, a konkretnie Konwencji Nr 87 MOP z 1948 r.

Nowelizacja ustawy o związkach zawodowych, która dokonała się na skutek zaskarżenia krajowych przepisów do Międzynarodowej Organizacji Pracy i Trybunału Konstytucyjnego prowadzi do zrównania praw związkowych pracowników i innych osób świadczących pracę za wynagrodzeniem. To oznacza, że kilka tysięcy osób, np. taksówkarze, przedstawiciele handlowi, przedstawiciele wolnych zawodów, lekarze, aktorzy, kierowcy, artyści, muzycy może już przystąpić do związków zawodowych, uczestniczyć w negocjacjach wewnątrzzakładowych i wpływać na ustawodawstwo w zakresie objetym zadaniami związków zawodowych.

Najważniejsze zmiany wprowadzone z dniem 1 stycznia 2019 r. w telegraficznym skrócie:

Art. 1(1) Definicje

Nowelizacja wprowadza do ustawy o związkach zawodowych nową definicję „osoby wykonującej pracę zarobkową”. Jest nią pracownik lub osoba świadczącą pracę za wynagrodzeniem na innej podstawie niż stosunek pracy, jeżeli nie zatrudnia do tego rodzaju pracy innych osób, niezależnie od podstawy zatrudnienia, oraz mająca takie prawa i interesy związane z wykonywaniem pracy, które mogą być reprezentowane i bronione przez związek zawodowy. Zaznaczyć należy, że również wolontariuszom, stażystom i innym osobom, które świadczą osobiście pracę bez wynagrodzenia przysługuje od dnia 1 stycznia 2019 r. prawo wstępowania do związków zawodowych. Pojawia się także nowa definicja „pracodawcy”. Pracodawcą jest pracodawca kodeksowy w rozumieniu art. 3 Kodeksu pracy (zatrudniający osoby pozostające w stosunku pracy) oraz, jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudnia inną niż pracownik osobę wykonującą pracę zarobkową, niezależnie od podstawy tego zatrudnienia. Chodzi o to, że dla zleceniobiorcy stroną umowy nie jest pracodawca w rozumieniu art. 3 Kodeksu pracy.

Art. 3 Zakaz nierównego traktowania

Nowe przepisy o związkach zawodowych przewidują zakaz nierównego traktowania w zatrudnieniu innych niż pracownicy osób wykonujących pracę zarobkową. Powodem różnicowania uprawnień nie może być przynależność do związku zawodowego lub pozostawania poza nim czy wykonywanie funkcji związkowej. Sądem właściwym do rozpoznawania spraw dotyczących naruszenia zakazu nierównego traktowania w zatrudnieniu z powodu przynależności do związku zawodowego lub pozostawania poza nim albo wykonywania funkcji związkowej wobec innych niż pracownicy osób wykonujących pracę zarobkową będzie właściwy sąd pracy, a nie sąd cywilny co do zasady właściwy na gruncie relacji z zakresu prawa cywilnego.

Art. 25 Czynność doraźna

Zwolnienia od pracy na czynności doraźne do tej pory przysługiwały działaczom związkowym – pracownikom pełniącym funkcje w związku zawodowym. Z nowym rokiem również inna niż pracownik osoba wykonująca pracę zarobkową ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowej na czas niezbędny do wykonania doraźnej czynności wynikającej z jej funkcji związkowej poza zakładem pracy, jeżeli czynność ta nie może być wykonana w czasie wolnym od pracy.  

Art. 25(1) Nowe terminy dla podawania informacji o liczbie członków i sądowa kontrola liczebności

Uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przysługują nadal organizacji zrzeszającej co najmniej 10 członków, jednak zakres podmiotowy przepisu został poszerzony. Poza pracownikami to samo kryterium liczbowe spełni organizacja zrzeszająca także inne niż pracownicy osoby wykonujące pracę zarobkową, choć tylko wówczas, gdy osoby te wykażą się co najmniej 6-miesięczną współpracą na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji. Ponadto, do nowości należy zaliczyć sprawozdania o liczbie członków co 6 miesięcy – według stanu na 30 czerwca i 31 grudnia danego roku – w terminie do 10. dnia miesiąca następującego po tym okresie. Podaje się informację o liczbie członków według nowych terminów. Nie dotyczy to organizacji, która została utworzona w ciągu 6-miesięcznego okresu sprawozdawczego. Ważna uwaga! Pierwsza informacja o liczbie członków powinna zostać przedstawiona do 10 stycznia 2019 r. według stanu na dzień 31 grudnia 2018 r. Jednym z zupełnie nowych uprawnień po nowelizacji jest dla pracodawcy możliwość weryfikacji liczebności organizacji związkowej na drodze postępowania sądowego. Pracodawca ma prawo wystąpić do organizacji związkowej z pisemnym zastrzeżeniem co do liczebności danej zakładowej organizacji związkowej, w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez tę organizację informacji o liczebności. Takie samo uprawnienie przysługuje innej organizacji związkowej w stosunku do tej, która podała liczbę członków. Ważne, że organizacja związkowa, która w terminie 30 dni od dnia zgłoszenia zastrzeżenia co do jej liczebności, nie wystąpi do sądu pracy o ustalenie liczby członków, nie będzie mogła korzystać z uprawnień zakładowej organizacji związkowej aż do czasu wykonania tego obowiązku.

Art. 32 Ochrona działaczy związkowych - zleceniobiorców

Pracodawca bez zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej nie może po pierwsze, wypowiedzieć ani rozwiązać stosunku prawnego ze wskazanym uchwałą zarządu jego członkiem lub z inną osobą wykonującą pracę zarobkową będącą członkiem danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnioną do reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy. Po drugie nie może zmienić jednostronnie warunków pracy lub wynagrodzenia na niekorzyść osoby wykonującej pracę zarobkową – z wyjątkiem przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także jeżeli dopuszczają to przepisy odrębne. Zatem zakres podmiotowy ochrony działaczy związkowych został rozszerzony na osoby, które świadczą pracę na podstawie umów prawa cywilnego. Ten przepis wprowadza też terminy 7 i 14 dni na odpowiedź. "Milczenie" związku w sprawie wyrażenia lub niewyrażenia zgody będzie oznaczało ... wyrażenie zgody!   

Art. 25(2), art. 25(3) Reprezentatywność

Nowe, wyższe kryteria reprezentatywności ponadzakładowej i zakładowej.  

Reprezentatywną ponadzakładową organizacją związkową jest ponadzakładowa organizacja związkowa:

• reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego lub
• zrzeszająca co najmniej 15% ogółu osób wykonujących pracę zarobkową objętych zakresem działania statutu, nie mniej jednak niż 10 000 osób wykonujących pracę zarobkową, lub
• zrzeszająca największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową, dla których ma być zawarty określony ponadzakładowy układ zbiorowy pracy.

Reprezentatywną zakładową organizacją związkową jest zakładowa organizacja związkowa:

• będąca jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego, zrzeszająca co najmniej 8% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy lub
• zrzeszająca co najmniej 15% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.

Art. 30 Uzgadnianie regulaminów  

Dla potrzeb negocjacji wewnątrzzakładowych nowelizacja 2019 pozostaje przy kodeksowej definicji pracownika. Jeżeli bowiem w sprawie ustalenia regulaminu pracy, wynagradzania, nagród i premiowania czy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, a także planu urlopów, okresu rozliczeniowego, wykazu prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym, indywidualnego rozkładu czasu pracy kierowców – organizacje związkowe albo reprezentatywne organizacje związkowe, z których każda zrzesza co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, nie przedstawią wspólnie uzgodnionego stanowiska w terminie 30 dni od dnia przekazania im przez pracodawcę tego dokumentu, decyzję w sprawie jego ustalenia podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji związkowych. Zatem do liczby 5% nie wlicza się wszystkich osób wykonujących pracę zarobkową, lecz jedynie pracowników.

Art. 31 Zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy

Prawo do zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy na okres kadencji w zarządzie zakładowej organizacji związkowej przysługuje już nie tylko pracownikowi ale także zleceniobiorcom, wykonawcom umów o dzieło i innym podmiotom z umowami prawa cywilnego, bowiem ustawa w odniesieniu do zwolnień z obowiązku świadczenia pracy posługuje się w aktualnym stanie prawnym terminem osoby wykonującej pracę zarobkową.

Tyle ogólnie, a w szczegółach ..., no cóż jest wiele wątpliwości jak nowe przepisy stosować w praktyce. Zapraszamy na szkolenie. Realizujemy szkolenia zamknięte w siedzibie zamawiającego pracodawcy - możliwe duże grupy (kadry + działacze związkowi):

• www.rakiel.com.pl/zwiazki-zawodowe
• www.rakiel.com.pl/amendment-of-the-trade-unions-act-in-poland-jan1-2019

Najbliższe szkolenie otwarte – 04.02.2019 Wrocław:

• www.okst.pl/szkolenia-otwarte/omowienie-zmian-w-ustawie-o-zwiazkach-zawodowych

dm